Ικέτιδες

I

Τραγωδία (420 π.Χ.) του Ευριπίδη. Ερμηνεύτηκε από τους σύγχρονους ερευνητές της εποχής μας τόσο ως ύμνος στην αθηναϊκή ανθρωπιά όσο και ως μαρτυρία μιας νέας, ορθολογιστικής θέσπισης κανόνων, που άλλοτε βασίζονταν αποκλειστικά στη θρησκευτική παράδοση. Το έργο αποτελείται από 1.240 στίχους, που περιγράφουν την εξής υπόθεση:

Μετά τον θάνατο των Αργείων, που έπεσαν μπροστά στις πύλες της Θήβας κατά την εκστρατεία του Πολυνείκη, γιου του Οιδίποδα, και του πεθερού του, βασιλιά του Άργους, Άδραστου, οι μητέρες των σκοτωμένων αγωνιστών κάθονται ως ικέτιδες στον βωμό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, μαζί με τον Αργείο βασιλιά. Διεκδικούν με αυτό τον τρόπο την ταφή των παιδιών τους με τη βοήθεια του Θησέα. Αυτός –έπειτα από πολλούς δισταγμούς– πείθεται από τις ικεσίες τους και αποφασίζει να στείλει κήρυκα στη Θήβα, για να ζητήσει από τον βασιλιά Κρέοντα να τους επιτρέψει την ταφή των νεκρών. Η αποστολή αυτή ματαιώνεται από την άφιξη ενός Θηβαίου κήρυκα. Αυτός αναγγέλλει την απαίτηση του Κρέοντα να διωχθεί ο Άδραστος από την πόλη της Αθήνας πριν από τη δύση του ήλιου, απειλώντας μάλιστα με πόλεμο τους Αθηναίους σε περίπτωση παράβασης της διαταγής του. Ο Θησέας, αγανακτισμένος, δηλώνει ότι αποχωρεί με σκοπό να εκστρατεύσει ο ίδιος ενάντια στους Θηβαίους, προκειμένου να του αποδοθούν για ταφή οι νεκροί Αργείοι. Ενώ οι μητέρες-ικέτιδες θρηνούν και επικαλούνται τη βοήθεια του Δία για τη νικηφόρα έκβαση της συμπλοκής, αγγελιαφόρος από το πεδίο της μάχης κάνει γνωστή τη νίκη του αθηναϊκού στρατού, ο οποίος θα είχε καταλάβει και την ίδια την πόλη της Θήβας, αν ο Θησέας δεν επιδείκνυε αυτοσυγκράτηση. Ο Αθηναίος ήρωας θάβει τους νεκρούς κοντά στον Κιθαιρώνα και φέρνει μαζί του μόνο τις σορούς των επτά στρατηγών, για να τους αποδοθούν ιδιαίτερες τιμές από τους συγγενείς τους. Αυτοί τους καίνε σε μεγάλη πυρά και ο Θησέας προσφέρει την υδρία με τη στάχτη τους στον Άδραστο και στις Αργείες μητέρες· νωρίτερα, ο βασιλιάς του Άργους ορκίζεται με εντολή της Αθηνάς ότι δεν θα πολεμήσει ποτέ ενάντια στους Αθηναίους, αλλά, αντίθετα, θα συμμαχεί μαζί τους.

Η τραγωδία σε γενικές γραμμές υστερεί από άποψη τεχνικής –ίσως εξαιτίας της χαλαρής πλοκής της–, τα χορικά της, όμως, είναι στενά συνδεδεμένα με την όλη υπόθεση του δράματος και πλούσια από τρυφερά αισθήματα.

II

Τραγωδία του Αισχύλου, που διδάχθηκε για πρώτη φορά πιθανώς το 461 π.Χ. Είναι σχεδόν βέβαιο πως αποτελούσε το πρώτο μέρος κάποιας τριλογίας (το δεύτερο ονομαζόταν –ίσως– Αιγύπτιοι και το τρίτο Δαναΐδες). Το σημαντικότερο από τα πρόσωπα που δρουν στην τραγωδία είναι ο χορός, ο οποίος αποτελείται από τις κόρες του Δαναού. Αυτές, με αρχηγό τον πατέρα τους, έχουν καταφύγει στο Άργος, για να αποφύγουν τον γάμο με τους εξαδέλφους τους, Αιγυπτίους, γιους του Αιγύπτου.

Η υπόθεση εξελίσσεται στο Άργος, όπου ο βασιλιάς Πελασγός δέχεται να βοηθήσει και να προστατεύσει τις Δαναΐδες, αφού προηγουμένως είχε ζητήσει τη συγκατάνευση της Εκκλησίας του Δήμου. Στον μεγάλο βωμό, που υποτίθεται ότι βρίσκεται έξω από την πόλη, αντηχούν ακόμα οι ευχαριστίες του χορού για τους προστάτες του, όταν ο γέρος Δαναός αναγγέλλει την άφιξη του αιγυπτιακού πλοίου· το γεγονός γεμίζει φόβο τις κόρες του και τον ίδιο. Στη συνέχεια, κήρυκας σταλμένος από το πλοίο προσπαθεί vα αρπάξει τις Δαναΐδες από τον βωμό, αγνοώντας ακόμη και τους θεούς· όμως, ο Πελασγός καταφθάνει και τον καταδιώκει. Προς το τέλος του έργου, οι Δαναΐδες εκφράζουν τις ευχαριστίες τους προς τον Δία, που τις απάλλαξε από τον ανεπιθύμητο γάμο· ευχαριστούν επίσης τον Αργείο βασιλιά, για τη βοήθεια και την υποστήριξη που τους προσέφερε.

Στις I. λείπει ο πρόλογος. Φαίνεται μάλιστα πως διδάχθηκαν στην παλιά κυκλική ορχήστρα, χωρίς πρόσοψη ανακτόρου. Ο Δαναός παρουσιάζεται ως φιλόστοργος πατέρας, γεμάτος φροντίδες και αγωνία για τις κόρες του, ενώ ο Πελασγός απέχει πολύ από τον αυταρχικό τύπο του ηγεμόνα. Τέλος, οι Δαναΐδες, οι οποίες (όπως προαναφέρθηκε) αποτελούν το σημαντικότερο πρόσωπο της τραγωδίας, προκαλούν το ενδιαφέρον των θεατών με τους φόβους και τις ανησυχίες τους.